Procedury
Nie sztuką jest zniszczyć wszystkie szkodniki. Na przykładzie owadów chce Państwu pokazać, dlaczego w procedurach zwalczania insektów tak ważne jest zapobieganie.
Znaczenie owadów w przyrodzie
Owady możemy spotkać praktycznie wszędzie: na lądzie i w wodzie, w powietrzu i pod ziemią. W każdej strefie klimatycznej. Co więcej występują na organizmach roślinnych i zwierzęcych, w ich odchodach i na zwłokach. Tak niebywałe rozprzestrzenienie się owadów, ich ogromna zdolność do rozmnażania, a co za tym idzie, liczebność powoduje, że ma na życie człowieka i jego gospodarkę olbrzymi wpływ, zarówno pozytywny jak i negatywny. Owady odpowiadają za zapylanie większości roślin użytkowych, oczyszczanie ziemi z martwych, butwiejących resztek organicznych, poprawę struktury gleby. Poza tym produkują też pewne surowce: np. miód i wosk. Z drugiej jednak strony niszczą ogromne połacie lasów i upraw polowych oraz ogrodowych. Powodują uszkodzenia i zniszczenia zapasów pożywienia, roznoszą rozmaite, groźne choroby, takie jak np. zarodźce malarii.
Tak olbrzymi wpływ owadów na przyrodę jest wynikiem kilku właściwych im cech. Należy tu wymienić: zdolność latania, duże umiejętności akomodacji, dzięki którym przystosowały się do różnorodnych środowisk oraz warunków życia. Ponadto ich stosunkowo małe wymiary pozwalają im się wciskać w najdrobniejsze nawet szczeliny i zakamarki. Ich duże zdolności rozrodcze w połączeniu ze zdolnością (w niektórych przypadkach) do masowego, gwałtownego rozmnażania się, czyli tzw. gradacja – to tylko nieliczne cechy wpływające na ich ekspansję. Przykładem tutaj mogą być drobne cykady – piewiki. U jednej pary tych owadów w ciągu sześciu pokoleń – okres jednego roku – powstać może 500 milionów osobników. Do mniej przyjemnych wydarzeń należał obserwowany w Afryce w 1936 roku przelot szarańczy wędrownej. Trwało to trzy dni. Chmara o szerokości 5 km i grubości 15 m pokrywała pola uprawne wyrządzając w nich niewyobrażalne szkody.
Większość owadów żywi się pokarmem roślinnym. Część z nich zjada liście, inne igły drzew iglastych, a jeszcze inne pąki, młode pędy, korę czy też owoce. Są też przedstawiciele, takie jak kołatki, które zjadają martwe drewno. Wiele gatunków prowadzi pasożytniczy tryb życia, odżywia się kosztem swoich żywicieli okresowo lub stale. Wśród nich też występuje zróżnicowanie na pasożyty zewnętrzne lub wewnętrzne.
Ten drobny przykład obrazuje znaczenie zwierząt w naszym życiu. Dlatego poznanie ich zachowań, by móc odpowiednio ukierunkować działania, ma tak istotne znaczenie w walce ze szkodnikami. Poniżej przedstawiamy klika charakterystyk.
Szczury
Do najbardziej uciążliwych szkodników należą gryzonie. Zasiedlone gospodarstwa odnotują duże straty, które wynikną z bezpośredniego niszczenia produktów spożywczych. Przy czym nie tyle jest istotna część żywności, która zostaje spożyta przez gryzonie, a fakt niszczenia jej podczas ich żerowania. Związane jest to przede wszystkim z zanieczyszczaniem produktów kałem, moczem, deptaniem ich i rozsypywaniem. Ponadto wśród czynników higienicznych trzeba uwzględnić możliwość szerzenia niektórych chorób zakaźnych. Włośnica cholera, dur brzuszny i dury rzekome, a także żółtaczka zakaźna oraz wiele innych chorób wywoływana jest patogenami lub pasożytami, których żywicielami są głównie szczury.
Gryzonie te związane są z ludzkością od wieków i od tego tez czasu wyrządzają nam znaczne straty żywności. Samych tylko szczurów przybywa około 3,5 mln dziennie na całym świecie, a każdy z nich zjada 20 g pożywienia na dzień, wydala 20 grudek kału i pozostawia w żywności 16 ml moczu, co powoduje zanieczyszczenie około 30 kg produktu. Sto szczurów to już tona suchego pożywienia w ciągu roku, a 25 szczurów spożywa tylee, ile jeden człowiek. Jedna para myszy domowej rocznie pozostawia na swoim żerowisku prawie 2 litry moczu i ponad 10.000 grudek kału.
Ponadto gryzonie, jak sama nazwa wskazuje, gryzą napotkane przeszkody ostrymi siekaczami, które są pokryte emalią twardą jak stal (5,5 w skali Moh-a). Ugryzienia szczura wędrownego mogą następować z szybkością 1,5-6 razów na sekundę, a nacisk to 1.700 kg/cm2. Dlatego też gryzonie są odpowiedzialne za uszkodzenia konstrukcji i wyposażenie budynków, magazynów i zabudowań gospodarskich. Potrafią zniszczyć warstwę izolacyjną tych pomieszczeń oraz uszkodzić przewody elektryczne i wodociągowe. Ich działalności wywołuje pożary lub zalania przechowywanych produktów wodą na skutek uszkodzonych przewodów wodociągowych.
Kolejnym problemem związanym z gryzoniami, a w szczególności szczurami, jest fakt przenoszenia ponad 60 groźnych chorób, np. szczurzej gorączki, leptospirozy (chorobę Weila), salmonellozy czy dżumy, która właściwie przenoszona jest przez ich pchły.
W wielu krajach, importowane produkty żywnościowe są badane, na "obecność gryzoni" w procesie produkcji. Jeśli stwierdzi się np. trzy włoski z sierści szczura w 100 g czekolady albo jeden włos szczura w 50 g mąki pszennej, to produkt zostaje zwrócony do producenta.
Karaluchy
Niezwykłe insekty, bardzo odporne i z niesamowitymi zdolnościami przetrwania. Są silne i szybko uodporniają się na kolejne trucizny, które wynajduje człowiek. Na ich cykl rozwojowy ma wpływ temperatura pomieszczenia – im wyższa tym szybszy. Może on się wahać od 3 tygodni do … 1 roku. Jedna samica w ciągu swojego życia składa około 300 jaj. Należy pamiętać, że karaluch bez jedzenia jest w stanie bardzo długo przetrwać, ale bez wody ginie po tygodniu, dlatego należy się starać, by wszelką stojącą wodę czynić niezdatną do spożycia.
Mrówki
Podstawowa trudność z owadami prowadzącymi ukryty tryb życia polega na tym, że środki owadobójcze mają ograniczone pole działania, np. preparat do opryskiwania, który truje owady przez kontakt powierzchni ich ciała z opryskanym miejscem, zadziała tylko na robotnice. Ograniczy to liczebność populacji, ale nie zwalczy całego gniazda. Ta metoda może sprawdzić się tylko, gdy owadów nie jest zbyt dużo. Możemy także spróbować preparatów aerozolowych do zwalczania owadów biegających. Jeżeli to nie pomoże, trzeba sięgnąć po trutki pokarmowe o powolnym działaniu owadobójczym. Chodzi w tym przypadku o to, by robotnice zdążyły zanieść truciznę do gniazda, nakarmić nią larwy i matkę, zanim same zginą. Śmierć samicy znoszącej jaja doprowadza do wymarcia całego gniazda. Dlatego przed zastosowaniem zwalczania chemicznego należy ustalić w przybliżeniu (dużo – mało) ich liczbę, a następnie szlaki wędrówek mrówek oraz miejsca, z których wychodzą, gdyż środki te rozstawia się na ich szlakach. W ich przypadku są skuteczne substancje hamujące rozwój owadów.
Komary
Dorosłe komary wyposażone są w aparat gębowy kłująco-ssący. Samce żywią się nektarem kwiatów, natomiast samice tych owadów ssą krew zwierząt stałocieplnych, w tym ludzi. Po przyłożeniu kłujki do ciała zwierzęcia puszcza ona w ruch szczęki kształtu lancety zaopatrzonej w haczyki. Przecięcie skóry jest spowodowane ruchem szczęk w górę i w dół, po czym następuje wstrzyknięcie do rany kropelki śliny, co zapobiega krzepnięciu krwi. Daje to samicy czas na pełnienie żołądka krwią ofiary.
Po przepoczwarzeniu następuje kopulacja, po której samiec ginie, samica zaś potrzebuje krwi, by jaja dojrzały. Zdarza się, że pewne gatunki komarów odżywiają się krwią tylko określonych zwierząt. Także ich cykl życia i rozmnażania jest zróżnicowany, np. w krajach tropikalnych jaja są składane po przezimowaniu. Czasami jesienią, gdyż potrzebują one przejść okres chłodu. Zdarza się, że samica wybiera pozornie suche miejsce na złożenie jaj, jednakże staje się ono wilgotne po wiosennych opadach, co jest wystarczające dla ich rozwoju. Jaja mają budowę nieco zwężoną na jednym końcu. Składane są bezpośrednio na powierzchni wody, jednakże tak blisko siebie, że woda nie dostaje się między nie. Następny etap to wylęg larw. Oddychanie zapewnia im specjalna rurka, którą wystawiają ponad powierzchnię wody, a w którą zaopatrzony jest ich odwłok. Położenie larw w wodzie jest charakterystyczne dla danego gatunku, np. larwy widliszka ułożone są poziomo pod powierzchnią wody, a pospolitego komara brzęczącego wiszą głową w dół. Larwy komarów żywią się z reguły rozkładającą się materią organiczną, rzadko które są drapieżcami. Co więcej są bardzo płochliwe i w razie niebezpieczeństwa szybko nurkują. Kolejnym stadium są poczwarki komarów, które, w przeciwieństwie do poczwarek innych owadów, są bardzo ruchliwe.
Komarów różnią się też tempem rozwoju – jednym wystarcza kilka dni, inne potrzebują znacznie więcej czasu, co powoduje, że w ciągu roku rozwija się tylko jedno pokolenie.
Aedes aegypti, który występuje pomiędzy 42° szerokości północnej a 40° szerokości południowej, ma ponad 4 mm długości i grzbietową stronę tułowia z rysunkiem w kształcie liry. Samice składają po 75-150 odpornych na wysychanie jaj. Mogą pozostawać poza wodą nawet przez kilka miesięcy. Ich rozwój wymaga już niewielkiej ilości wody, np. w dziupli drzewa, czy w skorupie ślimaka. W sprzyjających warunkach rozwój trwa zaledwie kilkanaście dni. A.aegypti prowadzi głównie dzienny tryb życia, jednakże może atakować ludzi również w nocy, a ma to istotne znaczenie, gdyż komar ten jest przenosicielem żółtej febry.